Z początkiem września bieżącego roku w życie weszła Ustawa z dnia 22 lipca 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (Dz. U. z 2022 r., poz. 1726). Znowelizowała ona szereg aktów prawnych, wskutek czego zaostrzeniu ulegną sankcje za przestępstwa i wykroczenia przeciwko środowisku. Między innymi sądy zyskają możliwość (a w niektórych przypadkach obowiązek) orzeczenia wobec sprawcy przestępstw przeciwko środowisku nawiązki w wysokości nawet do 10 000 000 zł.
Według Komendy Głównej Policji w ostatnich latach odnotowano wzrost liczby przestępstw przeciwko środowisku. Powodem jest niewystarczająca dotkliwość obowiązujących sankcji za popełnienie wspomnianych przestępstw. Przewidziane prawem kary nie spełniają bowiem swej podstawowej roli – nie odstraszają potencjalnych przestępców.
Aby zapobiec dalszemu powstawaniu szkód w środowisku, ustawodawca zdecydował się na przyjęcie ustawy, która m.in. zwiększa ustawowe sankcje za wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku.
Obligatoryjna nawiązka w wysokości nawet do 10 000 000 zł
Zgodnie z obowiązującymi przepisami kodeksu karnego w razie skazania sprawcy za przestępstwo przeciwko środowisku, sąd może orzec nawiązkę na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w wysokości do 100 000 zł.
Nowelizacja prawa spowoduje znaczne podwyższenie maksymalnej wysokości nawiązki oraz wprowadzi przypadki jej obligatoryjnego orzekania. W sytuacji popełnienia umyślnego przestępstwa przeciwko środowisku sąd będzie zobowiązany do nałożenia na sprawcę nawiązki w wysokości od 10 000 do 10 000 000 zł na rzecz NFOŚiGW. Jeśli przestępstwo miało charakter nieumyślny, o tym, czy nawiązka ma zostać zasądzona, decydować będzie sąd.
Jak wskazano w uzasadnieniu ustawy, obowiązek orzeczenia nawiązki w kwocie do 10 000 000 zł wynika m.in. z ogromnych kosztów utylizacji porzuconych odpadów, które to koszty wynoszą czasem nawet kilkadziesiąt milionów złotych, stanowiąc tym samym poważny problem dla budżetu państwa oraz samorządów.
Środki uzyskane na skutek zasądzenia nawiązki zostaną wykorzystane nie tylko do usuwania skutków działalności przestępczej, ale zasilą także różne programy ekologiczne, których celem jest m.in. poprawa jakości powietrza lub wody.
Zaostrzenie kar za przestępstwa przeciwko środowisku w Kodeksie karnym
W Kodeksie karnym dojdzie także do innych zmian w zakresie odpowiedzialności za przestępstwa przeciwko środowisku.
Za spowodowanie znacznych zniszczeń w przyrodzie sprawcy grozić będzie kara od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności (a nie, jak dotąd, od 3 miesięcy do 5 lat). Taki sam wymiar kary ustawodawca przewidział za doprowadzenie do zanieczyszczenia wody, powietrza lub ziemi, którego skutkiem byłoby powstanie zagrożenia życia lub zdrowia człowieka, obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi czy też znacznych zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym.
W wyniku zmiany przepisów najsurowszą karą zagrożone będą przestępstwa polegające na:
- składowaniu, zbieraniu czy transportowaniu odpadów lub substancji w sposób zagrażający życiu lub zdrowiu człowieka lub mogący spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub też zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym – za które sprawca będzie podlegał karze od roku do 10 lat pozbawienia wolności (dotychczas kara wynosiła od 3 miesięcy do 5 lat),
- przywiezieniu z zagranicy lub wywiezieniu za granicę odpadów niebezpiecznych bez wymaganego zgłoszenia lub zezwolenia albo wbrew jego warunkom – za które sprawca będzie podlegał karze od 2 do 12 lat pozbawienia wolności (dotychczas kara wynosiła od 6 miesięcy do 8 lat). Taką samą sankcją zagrożony będzie czyn wprowadzony nowo dodanym przepisem (art. 183 § 5a Kodeksu karnego) polegający na porzuceniu odpadów niebezpiecznych w miejscu nieprzeznaczonym do ich składowania lub magazynowania.
Wyższe kary także za wykroczenia
W kodeksie wykroczeń zdecydowano się na zaostrzenie sankcji za działania skierowane przeciw środowisku.
Podwyższono m.in. dolną granicę grzywny za zanieczyszczenie lub zaśmiecenie miejsc publicznych, która wynosić będzie co najmniej 500 zł (przed nowelizacją kara grzywny wynosiła do 500 zł). W przypadku zaśmiecania lub zanieczyszczenia lasu sąd będzie mógł ponadto nałożyć na sprawcę karę ograniczenia wolności. Dotychczasowe sankcje nie miały w zasadzie żadnego skutku odstraszającego, a więc nie mogły wpływać na kształtowanie właściwych postaw społecznych służących ochronie środowiska.
Zmiany w ustawie o ochronie przyrody
Zmianie ulegną także przepisy Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2022 r., poz. 916). Zmieniony zostanie przepis penalizujący usuwanie roślinności przez wypalanie z gruntów rolnych, obszarów kolejowych, pasów przydrożnych, trzcinowisk lub szuwarów – sprawca tego wykroczenia będzie podlegać również karze ograniczenia wolności, natomiast grzywnę będzie można orzec w wysokości do 30 000 zł. Ponadto, w razie ukarania za omawiane wykroczenie sąd będzie mógł zasądzić dodatkowo obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego.
Zmiany w warunkach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
Omawiana ustawa wprowadzi również istotne zmiany do Ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. z 2022 r., poz. 1488). Dotychczas warunkiem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego (np. przedsiębiorstwa lub gminy) było uprzednie wydanie prawomocnego wyroku skazującego osobę fizyczną za przestępstwo przeciwko środowisku. Po wejściu w życie ustawy wymóg ten nie będzie już aktualny, bowiem odpowiedzialność podmiotu zbiorowego powstanie także w przypadku braku prawomocnego orzeczenia. Proponowane rozwiązanie przyjęto ze względów praktycznych, ponieważ żaden z wiążących Polskę międzynarodowych aktów prawnych nie przewiduje uzależnienia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego od uprzedniego osądzenia sprawcy przestępstwa popełnionego na jego korzyść, a aktualna konstrukcja jest krytykowana od wielu lat przez organizacje międzynarodowe zajmujące się zagadnieniem odpowiedzialności osób prawnych.
Podsumowanie
Według uzasadnienia ustawy jej autorzy mają świadomość, że znaczne zaostrzenie sankcji karnych za dokonanie przestępstw przeciwko środowisku prowadzi do sytuacji, w której opisane w niniejszym artykule kary stanowić będą jedne z najsurowszych w systemie polskiego prawa. Biorąc jednak pod uwagę trudności w usunięciu szkód w środowisku oraz niekiedy powodowane nimi zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi (i to nie tylko w najbliższych latach, ale także przez kolejne dziesiątki lat, gdy doszło do trwałego zniszczenia zasobów przyrodniczych), podwyższenie sankcji za przestępstwa i wykroczenia przeciwko środowisku wydaje się w pełni uzasadnione.
Środowisko jest wrażliwe i narażone nie tylko na skutki działalności człowieka, ale także na efekt ocieplenia klimatu. Działania prawodawcze powinny zatem być nakierowane nie tylko na usuwanie konsekwencji tych zjawisk, ale także na zapobieganie ich powstawaniu. Zaostrzeniu odpowiedzialności powinno więc towarzyszyć równoległe wzmacnianie instrumentów kontroli i nadzoru służb. Ostatnie przykłady zanieczyszczania wód świadczą o ogromnej i pilnej potrzebie reformy systemu ochrony środowiska. Poprawy wymaga także sposób egzekwowania prawa.
Skontaktuj się
