Zarówno twórcy, jak i zamawiający często nie zdają sobie sprawy, jak kluczowe są precyzyjne ustalenia w umowach dotyczących utworów. Niedopatrzenia w zakresie formy, pól eksploatacji czy praw do modyfikacji mogą prowadzić do nieważności postanowień albo ograniczeń w zakresie możliwości korzystania z utworu. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze elementy, na które warto zwracać uwagę przy tego typu umowach.
Forma pisemna – warunek skuteczności
Przeniesienie autorskich praw majątkowych musi być dokonane w formie pisemnej. Brak tej formy – np. zawarcie umowy ustnie lub mailowo (bez kwalifikowanego podpisu elektronicznego) – skutkuje nieważnością przeniesienia. W praktyce oznacza to, że twórca pozostaje właścicielem praw, nawet jeśli dzieło zostało wykonane i opłacone.
Pola eksploatacji – niezbędne określenie zakresu
Umowa musi precyzyjnie wskazywać pola eksploatacji, czyli sposoby, w jakie utwór może być wykorzystywany (np. publikacja online, druk, emisja w TV, wprowadzenie do obrotu cyfrowego). Brak ich wskazania oznacza, że nabywca nie uzyskuje prawa do korzystania z utworu w dany sposób, nawet jeśli umowa została podpisana. To jeden z najczęstszych błędów w praktyce.
Przeniesienie praw a licencja – istotna różnica
Nie każda umowa musi prowadzić do przeniesienia autorskich praw majątkowych. Alternatywą jest licencja, która daje prawo do korzystania z utworu, ale bez przenoszenia własności praw. Może być wyłączna (autor nie może udzielić jej innym) lub niewyłączna (autor może licencjonować utwór wielu odbiorcom).
Wynagrodzenie – ochrona interesów obu stron
Chociaż brak określenia wynagrodzenia nie powoduje nieważności umowy, może prowadzić do nieporozumień i roszczeń finansowych. W interesie obu stron leży precyzyjne ustalenie wysokości wynagrodzenia – zarówno za stworzenie utworu, jak i za przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji. Co do zasady, jeśli wynagrodzenie nie zostało ustalone, autorowi przysługuje roszczenie o jego zapłatę.
Prawa osobiste i zgoda na modyfikacje
Autor zawsze zachowuje autorskie prawa osobiste, takie jak prawo do autorstwa i integralności utworu – są one niezbywalne i trwają bez względu na to, kto posiada prawa majątkowe. Jeśli zamawiający chce móc modyfikować utwór, konieczne jest uzyskanie na to wyraźnej zgody twórcy w umowie.
Inne ważne postanowienia, które warto zawrzeć w umowie autorskiej
| Precyzyjne określenie utworu | Umowa powinna jednoznacznie wskazywać, czego dotyczy – czyli jaki utwór lub utwory są jej przedmiotem (np. tytuł, opis, data powstania, wersja, załączniki z utworem). Pozwala to uniknąć wątpliwości co do zakresu przenoszonych praw. |
| Moment przejścia praw | Warto ustalić, kiedy dokładnie następuje przejście autorskich praw majątkowych – czy z chwilą podpisania umowy, przyjęcia utworu, czy dopiero po zapłacie wynagrodzenia. W przypadku braku takiego postanowienia domniemywa się, że prawa przechodzą z chwilą przyjęcia utworu przez nabywcę. |
| Zakres terytorialny i czasowy | Umowa powinna wskazywać, na jakim terytorium i na jak długo prawa są przenoszone lub licencjonowane – np. na terytorium Polski, całego świata, na czas określony (np. 5 lat). |
| Prawo do udzielania sublicencji i dalszego przenoszenia praw | Należy wyraźnie wskazać, czy nabywca ma prawo udzielania dalszych licencji (sublicencji) oraz czy może przenosić nabyte prawa na inne osoby – a jeśli tak, to na jakich warunkach. |
| Zasady korzystania z utworu i przekazania egzemplarzy | Warto opisać sposób przekazania utworu (np. w jakim formacie, na jakim nośniku, za pomocą jakiego narzędzia). |
| Odpowiedzialność za naruszenia praw osób trzecich | Warto wprowadzić postanowienie, z którego wynika że autor oświadcza, iż utwór jest jego autorstwa oraz że nie narusza praw osób trzecich (np. praw autorskich, praw do wizerunku, znaków towarowych). W razie naruszenia warto określić zasady odpowiedzialności. |
| Postanowienia dotyczące niewykonywania osobistych praw autorskich | Strony mogą umówić się, że autor nie będzie wykonywał niektórych praw osobistych wobec nabywcy – np. nie będzie żądał oznaczania autorstwa lub nie będzie sprzeciwiał się określonym modyfikacjom. Tego rodzaju zobowiązania powinny być wyrażone jasno i precyzyjnie. |
| Kary umowne i rozstrzyganie sporów | Dobrą praktyką jest wprowadzenie kar umownych za naruszenie istotnych postanowień umowy oraz określenie, jak będą rozstrzygane ewentualne spory – np. poprzez wskazanie sądu właściwego lub klauzuli mediacyjnej. |
