Dnia 2 marca 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: „TSUE” lub „Trybunał”) wydał wyrok w sprawie o sygn. akt C-432/21, w której stronami były Komisja Europejska (dalej jako: „KE”) oraz Rzeczpospolita Polska. Sprawa dotyczyła dwóch zarzutów podniesionych przez KE przeciwko Polsce związanych z:
- wprowadzeniem do systemu krajowego przepisów, zgodnie z którymi gospodarka leśna prowadzona w oparciu o dobrą praktykę nie narusza żadnych przepisów dotyczących ochrony przyrody na mocy dyrektywy ptasiej i dyrektywy siedliskowej,
- wykluczeniem możliwości zaskarżenia przez organizacje ochrony środowiska przed sądem planów urządzenia lasu.
W wydanym wyroku TSUE stwierdził wymienione w zarzutach naruszenia. Szczególnie istotny jest jednak rozstrzygnięcie związane z umożliwieniem zaskarżalności planu urządzenia lasu. Zaskarżone przepisy związane z drugim zarzutem zostały bowiem zmienione przez ustawodawcę w 2021 r.
Sprawa ogniskuje się wokół dwóch aspektów związanych z realizacją gospodarki leśnej na podstawie ustawy o lasach, ustawy o ochronie przyrody oraz dyrektyw ptasiej i siedliskowej, które ustawa o ochronie przyrody implementuje.
Dobre praktyki w gospodarce leśnej
Gdy chodzi o ten pierwszy zarzut, to na dzień wydania wyroku kwestionowany art. 14 b ustawy o lasach już nie obowiązuje, albowiem uchylono go w listopadzie 2021 r. W ustawie o ochronie przyrody pojawił się art. 52 b, który nakazuje stosowanie dobrych praktyk w gospodarce leśnej właścicielowi lasu. W ust. 3 tego przepisu zaś uregulowano delegację ustawową dla ministra środowiska w ramach której to akt wykonawczy winien ustalić wymagania dobrej praktyki. Ustęp 4 wskazano co wymagania dobrej praktyki muszą uwzględniać. Zatem wyrok TSUE dotyczy nieobowiązującego już stanu prawnego, a kwestią oceny obecnie jest to, czy nowe regulacje obowiązujące w Polsce wypełniają zobowiązania płynące z dyrektywy ptasiej i siedliskowej.
Charakter prawny planu urządzenia lasu i brak podstaw do jego zaskarżenia
Gdy chodzi o ten drugi zarzut, zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 r. (tj. z dnia 10 marca 2022 r., Dz.U. z 2022 r. poz. 672, dalej jako: „ustawa o lasach”) organem właściwym do zatwierdzania planu urządzenia lasu i uproszczonego planu urządzenia lasu jest Minister właściwy do spraw środowiska. Kwestią problematyczną jest charakter prawny tego dokumentu i to stąd wywodzą się wszelkie dyskusje w przedmiocie prawa do zaskarżenia tego dokumentu do sądu. Polski rząd argumentował, że skarżenie planu urządzenia lasu do sądu jest możliwe na podstawie przepisów prawa ochrony środowiska. Nie miał jednak racji, albowiem międzynarodowe uregulowania takie jak Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, podpisanej w Aarhus w dniu 25 czerwca 1998 r. i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2005/370/WE z dnia 17 lutego 2005 r. (Dz.U. 2005, L 124, s. 1, dalej jako: „konwencja z Aarhus”), gwarantują członkom zainteresowanej społeczności dostęp do procedury odwoławczej przed sądem lub innym niezależnym i bezstronnym organem. Prawo ochrony środowiska zawęża taką możliwość poprzez przesłankę zagrożenia szkodą, a takiej brakuje w przepisach Konwencji. Osobną kwestią jest też kwalifikacja planu urządzenia lasu jako „przedsięwzięcia”. To także było przedmiotem odniesienia w stanowisku rządu, Komisji i ostatecznie Trybunału. Wyrok przesądza ostatecznie o kwalifikacji planu urządzenia lasu jako przedsięwzięcia. Trybunał stoi na stanowisku, że plan urządzenia lasu można uznać za każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem terenu lub konieczne do jego zagospodarowania, ale które mogą na ów teren w istotny sposób oddziaływać, o których mowa w art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Przedsięwzięcia lub plany podlegają zgodnie z powołaną regulacją odpowiedniej ocenie ich skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony, a zgoda na taki plan lub przedsięwzięcie wyrażana jest przez władze krajowe dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na integralność danego terenu oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa.
TSUE odniósł się tym samym do powołanego przez Polskę w odpowiedzi na skargę KE art. 323 Prawa ochrony środowiska. TSUE wskazał, że przepis ten ogranicza się do przyznania prawa do występowania przed tym sądem każdemu, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda. Jak jednak zauważył Trybunał art. 9 ust. 2 konwencji z Aarhus, który przyznaje dostęp do wymiaru sprawiedliwości członkom zainteresowanej społeczności, nie uzależnia tego dostępu od istnienia bezpośredniego zagrożenia szkodą z powodu bezprawnego oddziaływania na środowisko. Art. 323 Prawa ochrony środowiska nie przewiduje ponadto możliwości badania legalności planów urządzenia lasu pod względem merytorycznym i formalnym.
Skutki orzeczenia dla Polski
Wyrok TSUE jest ostateczny i nie podlega zaskarżeniu. Trybunał stwierdził naruszenie prawa unijnego, w związku z czym Polska zobowiązana jest do wykonania wyroku. Z pewnością uregulowanie prawa do zaskarżania planów urządzania lasu przez organizacje ochrony środowiska zmieni dotychczasowe procedowanie. Polski ustawodawca będzie musiał zapewnić organizacjom pozarządowym oraz osobom mającym interes prawny możliwość zaskarżenia planów urządzenia lasu. W przypadku niewykonania orzeczenia, KE może zainicjować postępowanie, w wyniku którego na Polskę mogą zostać nałożone kary. W części orzeczenie jest bezprzedmiotowe, z uwagi na uchylenie art. 14 b ustawy o lasach, jednak ocenie podlegać musi art. 52 b ustawy o ochronie przyrody pod kątem prawidłowej transpozycji dyrektywy ptasiej i siedliskowej.
Skontaktuj się
